In dit boek bespreekt de Beurs veelvoorkomende opvattingen over suïcide en toetst ze aan de wetenschap. We zien dat zelfmoord een complex fenomeen is dat zich moeilijk laat voorspellen. De nieuwste ontwikkelingen op het gebied van onderzoek en preventie komen aan bod, net als verschillende manieren om te vragen naar suïcidale gedachten. De relatie tussen suïcidaliteit en antidepressiva wordt besproken en we zoomen in op de effecten van de seizoenen op de zelfmoordcijfers.

Op 13 december 2018 heeft Ad Kerkhof afscheid genomen als hoogleraar psychologie en suïcidepreventie aan de VU. Je vindt de rede hier.

Als jullie dit lezen ben ik dood
Tamara Baars,  2018

Tamara Baars schreef dit boek over hoe zij als zus het immense en plotselinge verlies van haar broer leerde dragen. Opeens hoorde ze bij de groep: nabestaanden van zelfdoding. Haar verhaal is een steuntje in de rug voor iedereen die in zijn of haar naaste omgeving te maken heeft met zelfdoding en herkenning zoekt. Daarnaast hoopt Tamara door het delen van haar ervaringen bij te dragen aan het open en onbevooroordeelde gesprek over zelfdoding, depressie en angsten. Tegelijkertijd is het een klein monument voor haar broer; voor wie hij was en wat hij voor haar betekende. In maart 2017 won zij met haar verhaal over Koen en rouw na zelfdoding de publieksprijs van de debutantenschrijfwedstrijd van online schrijversacademie Editio.

Vergelijkbaar leed, verschillende verhalen
Ivonne van de Ven Stichting. Aquazz, 2017

Ook in 2017 heeft de Ivonne van de Ven Stichting weer verhalen van directbetrokkenen over een suïcide(-poging) verzameld. Ze en benoemen tal van verbetermogelijkheden.
Er zijn veel overeenkomsten én verschillen in het suïcidale gedrag waarover zij vertellen. De Ivonne van de Ven Stichting heeft in deze bundel uit deze vijftien verhalen een eenvoudig hulpmiddel gedestilleerd voor directbetrokkenen en hulpverleners om die verschillen beter te kunnen herkennen.

Download Verhalenbundel 2017 (PDF-bestand)

Eigenlijk zegt u dat u dood wilt?! – In gesprek met een suïcidale cliënt
Paul van Hoek en Frans Brinkman. Uitgeverij de Graaff, tweede geheel gewijzigde druk 2017

Cliënten die suïcidegedachten hebben, zijn meer bezig met overleven dan met dood willen. Dat is een essentieel uitgangspunt in dit boek. Het boek behandelt de te doorlopen stappen voor professionals in de hulpverlening. Centraal staat het in gesprek zijn met een (mogelijk) suïcidale cliënt. Onder meer gaat het om signalen opvangen inzake gedachten over uitzichtloosheid en de wens tot levensbeëindiging, deze klip en klaar bespreekbaar maken en vervolgens tot een actieplan komen dat gedachten aan zelfdoding minstens opschort. De hulpverlener zal hierbij verantwoordelijkheid op zich nemen en directief optreden.

Naast gesprekselementen per stap in het gesprek met de suïcidale cliënt, reikt dit boek in kaderteksten enige aanvullende informatie en daarnaast stof tot nadenken aan. Deze teksten zijn bedoeld ter ondersteuning van het uitgangspunt dat preventie van zelfdoding in de hulpverlening een groot goed is.

Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag
Prof.dr. A.M. van Hemert (Bert) & Prof.dr A.J.F.M. Kerkhof (Ad). Tijdstroom 2012

De samenvatting Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag (MDRDBSG) maakt de originele richtlijn, met de wetenschappelijke onderbouwing voor de vele vraagstukken over diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag en de belangrijkste aanbevelingen, toegankelijk voor de praktijk. Het is onvermijdelijk dat bij het samenvatten nuanceringen verloren zijn gegaan.Voor toelichting en achtergrondinformatie wordt daarom verwezen naar de integrale tekst van de originele richtlijn.

Bert van Hemert is afdelingshoofd en hoogleraar Psychiatrie bij het Leids Universitair Medisch Centrum.

Ad Kerkhof is hoogleraar Klinische psychologie, psychopathologie en suïcidepreventie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en klinisch psycholoog.

Suïcidepreventie in de praktijk
Ad Kerkhof & Bert van Luyn. BSL 2010

Met dit boek willen de auteurs een bijdrage leveren aan de terugdringing van suïcides.

Suïcidepreventie in de praktijk richt zich primair op wat je moet doen: welke vragen stel je, hoe stel je ze, wanneer en aan wie, hoe zorg je voor continuïteit, waar moet je op letten etc.

De onderwerpen variëren van de onderkenning van suïcidale jongeren op school tot de behandeling van de chronisch suïcidale patiënt. Er worden preventief georiënteerde programma’s beschreven, handvatten geboden voor de opvang van suïcidepogers in het ziekenhuis en crisisinterventie, maar ook de hulp aan nabestaanden van een suïcide komt aan bod.

Ook besteden de auteurs aandacht aan specifieke groepen zoals verslaafden, mensen met een persoonlijkheidsstoornis en ouderen met een doodswens. Daarnaast behandelen zij praktische methoden als cognitief-gedragstherapeutische interventies, interventies vanuit de dialectische gedragstherapie en de aanpak van dwangmatig piekeren over zelfdoding. Dit praktijkboek bevat vele gevalsbeschrijvingen.

Behandelingsstrategieën bij suïcidaliteit
C. van Heeringen & A.J.F.M. Kerkhof. BSL 2000

Suïcideproblematiek kan langs veel kanten benaderd worden. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat suïcidaal gedrag slechts zelden voorkomt zonder dat psychiatrische en psychologische problemen aanwezig zijn. Suïcidaliteit is nooit het gevolg van één enkele oorzaak. Altijd moeten suïcidale uitingen of pogingen tot suïcide beschouwd worden als een signaal van verstoring van een evenwicht waarbij psychologische, biologische en omgevingsgebonden factoren een rol spelen.

Voor hulpverleners in de gezondheidszorg is het verwerven van inzicht in het risico op suïcide een bijzonder belangrijke maar lang niet gemakkelijke opdracht. Dit boek biedt een overzicht van de wetenschappelijke kennis die op psychiatrisch en psychologisch vlak inmiddels bestaat rond suïcidaliteit. Het biedt de hulpverlener praktische, op deze wetenschappelijke kennis gebaseerde aanknopingspunten voor de preventie en behandeling van suïcidaal gedrag.

De nacht is nabij – Een beter begrip van zelfmoord
Kay Redfield Jamison. Luitingh- Sijthoff 1999

De nacht is nabij, richt op de aantrekkingskracht die zelfmoord op jongeren heeft, is niet alleen fascinerend, maar helaas ook actueel: zelfmoord is namelijk een van de belangrijkste doodsoorzaken bij jongeren in het algemeen en bij studenten in het bijzonder. Dr. Kay Redfield Jamison, internationaal erkend als autoriteit op het gebied van depressieve aandoeningen, kent het onderwerp uit eigen ervaring. Na een jarenlang gevecht tegen haar eigen manisch depressiviteit, probeerde zij op haar achtentwintigste de hand aan zichzelf te slaan. Zij overleefde deze serieuze poging en heeft vanaf die tijd haar leven lang onderzoek naar geestesziekten en suïcide gedaan.

In De nacht is nabij wisselt dr. Jamison een psychologische en wetenschappelijke verkenning van het onderwerp af met persoonlijke opstellen over individuele gevallen van zelfmoord.
Haar literaire stijl en haar kennis, onderzoek en klinische ervaring geven in dit boek een kijk op een verschijnsel waar wij allen, al dan niet zijdelings, mee geconfronteerd worden en waar we zo vaak machteloos tegenover staan. Dit boek helpt de geest van de zelfmoordenaar te begrijpen, potentiële zelfmoordenaars te herkennen en het intense, diep verwarrende gevoel van verlies en rouw te begrijpen dat de achtergeblevenen bevangt.

Verborgen kracht, zichtbare verhalen
Ivonne van de Ven Stichting. Aquazz, 2016

De verhalen van nabestaanden, laten op krachtige wijze zien hoe ingrijpend voor alle betrokkenen een psychisch ziekteproces is dat eindigt in een suïcide.
Het is niet gebruikelijk dat zorginstellingen aan nabestaanden vragen om hun evaluatie te geven van het proces dat tot een suïcide heeft geleid. De Ivonne van de Ven Stichting wil met deze bundel die lacune vullen. De verhalen van nabestaanden maken zichtbaar wat anders onzichtbaar zou blijven. De nabestaanden doen zinvolle suggesties voor verbetering van de professionele hulp aan suïcidale mensen.

Download Verhalenbundel 2016 (PDF-bestand)

Geen pijn geen angst geen leven
Stanneke Lunter. In de Wolken, 2017

Jitske, de sprankelende en creatieve dochter van psychiater Stanneke Lunter, krijgt op zestienjarige leeftijd last van faalangst en somberheid, uitmondend in een diepe depressie. Ze verandert in een somber meisje met gebogen schouders en doffe blik. Er volgt een periode van opnames, zelfbeschadiging, suïcidaliteit, wachten op medicatie, tot Jitske zelf een einde aan haar leven maakt.

Het boek is een monument voor haar dochter Jitske, middels verhalen over wie ze was ook vóór haar ziekte, hoe ze zich tot het uiterste heeft ingespannen om ook tijdens haar ziekte steeds weer de veerkracht te vinden om verder te gaan tot het niet meer lukte.

Het is een zeer waardevol boek voor hulpverleners en voor nabestaanden van een dierbare door suïcide: een ervaren psychiater schrijft ‘van binnenuit’ over het ontstaan en verloop van de psychische ziekte van haar dochter. Met haar verhaal pleit Stanneke Lunter voor een vaste setting van behandelaars bij suïcidaliteit en hoopt ze een bijdrage te kunnen leveren aan een andere uitkomst bij jongeren die in een complexe levensfase dusdanig met zichzelf worstelen dat suïcide soms dé uitkomst lijkt.

Twinkel en de Wemelwolk/strong>
Miranda van der Vegt. http://www.twinkelboekje.nl/, 2017

Twinkel en de Wemelwolk is een liefdevol kinderboek over zelfdoding. Het boekje beschrijft een vorm van zelfdoding waarbij sprake is van een impulsieve daad, veroorzaakt door een kortsluiting in de hersenen. ‘Een ongeluk in je hoofd’, zoals Miranda het aan haar kinderen uitlegt.

Miranda van der Vegt, die haar man op deze manier verloor, noemt dit buiten-jezelf-doding. Hun dochter Maxime Schutte (8 jaar) heeft de tekeningen gemaakt. Voor meer informatie: http://www.twinkelboekje.nl/

“Vertederend boek, waarin het thema zelfdoding op een kindvriendelijke, begrijpelijke en ontroerende wijze wordt weergegeven.” Elles te Brake, GZ-psycholoog/Orthopedagoog

UP
Myrthe van der Meer. The House of Books, 2015

Na PAAZ (2012) volgt Myrthe van der Meer met UP. Hierin is de hoofdrol wederom voor Emma en de PAAZ weggelegd. UP is stille pijn die zichtbaar wordt; rauw, confronterend en hartverscheurend mooi!’

Emma is jong, getalenteerd, bevlogen en ze heeft levenslang… de levenslange diagnose manisch depressief. Als Emma vol goede moed naar het laatste gesprek met haar psychiater gaat, gebeuren er een aantal dingen die ze niet helemaal had voorzien; haar psychiater is verdwenen, de vervanger weet niets van een eindgesprek en voor het einde van de dag is ze opgenomen op de paaz. Alweer.

Terwijl Emma op zoek gaat naar een verklaring, raakt ze langzaam maar zeker verstrikt in de wonderlijke wereld van pillen, psychiaters en patiënten. Hoeveel last mag je als psychiatrisch patiënt je omgeving bezorgen? Waar loopt de grens tussen problemen bespreken en anderen ermee chanteren?

Myrthe van der Meer (pseudoniem, 1983) werkte als redacteur toen ze na een burn-out vijf maanden lang op een paaz opgenomen werd. Over deze ervaring schreef ze haar debuut PAAZ. Het boek werd meer dan 50.000 keer verkocht en het werd genomineerd voor de Dioraphte Jongerenliteratuur Prijs. Myrthe won de Psyche Mediaprijs en de Viva400-Award.

Ik en de verloren ander – Kleine filosofie van rouw en verlangen
Liesbeth Gijsbers. Uitgeverij Meinema, 2014

Zelfdoding is niet te bevatten voor wie achterblijft, het is een werkelijkheid die onze vertrouwde zingeving voorbij is. Dat maakt dat je gemakkelijk in je rouw verdwaalt: in de nooit helemaal te beantwoorden vragen naar het hoe en waarom, en in verlammende gevoelens van schuld, woede of schaamte. Hoe vind je een begaanbare weg erdoorheen, terug het leven in?

Liesbeth Gijsbers schetst haar eigen zoektocht naar houvast en een leefbare toekomst. Troost en perspectief vond ze vooral bij de Frans-joodse filosoof Emmanuel Levinas. Die hielp haar een persoonlijk antwoord te geven op de trage vragen waarvoor de dood van haar zus haar gesteld had.

Leven met zelfdoding – 60 Brieven van nabestaanden
Jolien van der Kooij & Wouter de Jonge. Sinds 1883 uitgevers, 2014

Hoe ziet je leven eruit nadat je iemand in je omgeving verloren bent door zelfdoding? Dit boek hoopt antwoord te geven op die vraag. Het bestaat uit brieven van mensen die in het verleden met zelfdoding van een dierbare te maken hebben gehad. In hun brieven richten ze zich tot een – voor hen onbekende – lotgenoot. Iemand die onlangs hetzelfde heeft meegemaakt en die ze hopen te helpen door hun eigen ervaring te delen. De brieven van de nabestaanden gaan over hun verdriet en liefde, woede en respect, wanhoop en hoop. Stuk voor stuk persoonlijk. Soms adembenemend, hartverscheurend, verschrikkelijk. Soms heel praktisch. Steeds weer het echte antwoord hoe het verlies met het leven verweven is geraakt.

Hoop doet leven – De 113Online Suïcide Survival Guide
Jan Mokkenstorm, Boom 2013

Zelfmoord, zelfdoding of suïcide. Hoe je het ook noemt: het is het fatale eindpunt van een eenzame en zware lijdensweg. Die weg begint met wanhoop over innerlijke pijn en uitzichtloze problemen, waarbij de gedachte aan de dood steeds indringender en het isolement daardoor steeds groter wordt. Gelukkig weten de meeste mensen de weg naar hoop en hulp te vinden. Maar helaas lukt dit tussen de 1600 en 1700 mensen per jaar in Nederland niet. Zij plegen zelfmoord, vaak zonder dat anderen de kans kregen om hen te helpen.

Hoe kom je op de weg naar zelfmoord terecht? En belangrijker nog: hoe kom je er weer vanaf? Wat kun je zelf doen om te overleven? Hoe kun je de gedachte aan zelfmoord begrijpen? Hoe zorg je ervoor dat jijzelf de baas blijft over die gedachte en niet andersom? Wie kan je daarbij helpen en om welke hulp gaat het dan?

Hoop doet leven De 113Online Suïcide Survival Guide geeft hierop antwoorden, met heldere uitleg, handzame tips en effectieve overlevingstechnieken. Het boek gidst de lezer naar een veilige uitweg uit de ellende. Dit zelfhulpboek is niet alleen een overlevingsgids voor mensen die zo wanhopig zijn dat ze aan zelfmoord denken, maar ook voor hun naastbetrokkenen. Zij kunnen hierin lezen hoe je herkent dat iemand aan zelfmoord denkt, hoe je het beste kunt helpen en wat hierbij de valkuilen zijn. Ook voor hulpverleners, zoals huisartsen, psychologen en therapeuten kan dit boek een praktisch hulpmiddel zijn om mensen in nood extra te ondersteunen en het onderwerp zelfmoord beter bespreekbaar te maken.

Jan Mokkenstorm (1962) is psychiater, expert op het gebied van suïcidepreventie en online hulpverlening en oprichter van 113Online.

Toen ik je zag – Mijn leven met Antonie
Isa Hoes. Artemis & co 2013

Isa Hoes en Antonie Kamerling ontmoeten elkaar voor het eerst tijdens de audities van Goede Tijden, Slechte Tijden. De soap wordt een groot succes en Antonie is als hartenbreker Peter Kelder al snel razend populair. Antonie en Isa worden verliefd en leiden samen een vrijgevochten leven, terwijl ze de ene rol na de andere spelen in televisieseries, speelfilms, toneelstukken en musicals.

De buitenwereld ziet een stralend stel voor de camera’s, maar privé gaat Antonie gebukt onder een zware neerslachtigheid. Terwijl deze depressies zich steeds vaker voordoen, probeert Isa haar gezin bij elkaar te houden, tot Antonie op 6 oktober 2010 besluit zijn leven te beëindigen.

PAAZ
Myrthe van der Meer. The House of Books 2012

Autobiografisch getinte debuutroman van Van der Meer over een burn-out en een zware depressie, registreert Van der Meer nauwgezet de praktijk van een psychiatrisch ziekenhuis.

Als Emma van de ene op de andere dag opgenomen wordt op de paaz, weet ze één ding zeker: hier is een fout gemaakt. Ze heeft namelijk een leuke baan, een geweldige vriend en een goed leven, dus dat ze dood wil kan dan toch geen probleem zijn?

Het is het begin van Emmas zoektocht door de absurde wereld van de psychiatrische kliniek met al haar regels, pillen en diagnoses een zoektocht naar de uitgang, maar boven alles een zoektocht naar zichzelf. Tijdens haar reis langs vreemde patiënten en nog vreemdere therapeuten, depressieve kerstballen en onverwachte vriendschappen, begint Emma te beseffen dat ze hier niet voor niets zit, en dat zij de enige is die kan bepalen of, maar vooral ook hoe ze ooit de paaz weer verlaat.

Loden Last
Bram Hulzebos & Bram Bakker. Atlas Contact 2012

Wat gebeurt er ná een zelfmoord? Dan komen voor de nabestaanden de vragen: hadden ze dit kunnen zien aankomen, hadden ze het kunnen voorkomen? Bram Hulzebos en Bram Bakker stelden deze vragen open en direct aan familie en vrienden en kregen opmerkelijke antwoorden. Zo bleken de achterblijvers zich vaak buitengesloten te voelen op het moment dat hun familielid of vriend in aanraking kwam met professionele hulpverlening. Hoe komt dat? Bakker en Hulzebos zijn niet bang voor ongemakkelijke conclusies.

In deze nieuwe editie van dit boek wordt teruggekeken op de mensen die eerder hun verhaal vertelden. De schrijvers voegden nieuw materiaal toe en gingen terug naar de nabestaanden om te zien hoe het nu met ze is.

Pil.
Mike Boddé. Nijgh & Van Ditmar 2010

Een cabaretier met een depressie: je zou bijna denken dat het een grap is. Maar de depressie die Mike Boddé begin jaren negentig overviel, was beslist niet om te lachen. De allesverlammende ziekte dwong hem zijn samenwerking met Thomas van Luyn stop te zetten en zijn hele leven kwam in het teken te staan van de vraag: wat gebeurt er in godsnaam met me, en hoe word ik weer beter? Boddé wordt voortdurend belaagd door gedachten aan suïcide.

In Pil doet Boddé op zijn volstrekt authentieke manier verslag van deze gitzwarte periode in zijn leven, waarin ook nog eens zijn broer stierf aan kanker. Een boek over een totaal verlies van zelfcontrole, maar uiteindelijk ook over de helende kracht van humor en de farmaceutische industrie.

Weg was ze – Zoektocht van een vader nadat zijn dochter geen uitweg meer zag
Kees Santbergen. Ten Have 2009

Hoe heeft het zo kunnen gebeuren? Wat hebben we niet gezien? Waarom wist ik niet wat hulpverleners wisten?

Een vader schrijft over het leven en de zelfdoding van zijn 21-jarige dochter en over het falen van de hulpverlening. Aan de hand van haar dagboeken vertelt hij over Janine en hoe hij in zijn zoektocht naar het waarom, zijn leven weer oppakt.

Het boek fascineert in al zijn triestheid en is leerzaam voor zowel hulpverleners als nabestaanden. Terecht vestigt de auteur opnieuw aandacht op de sluipmoordenaar die depressie heet. – Carla Rus, psychiater, traumatoloog en auteur van diverse artikelen over suïcidepreventie